Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ (4ος π.Χ. – 4ος μ.Χ. αιώνες)
Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΚΟΣΜΟΠΟΛΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΕΩΣ ΤΙΣ ΠΑΡΥΦΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
Ένα βιβλίο του Γιώργου Κοντογιώργη,
(Απόσπασμα από την Εισαγωγή του βιβλίου)
«Διακρίνουμε τέσσερις μείζονες περιόδους στην κοσμοϊστορική εξέλιξη των ανθρωπίνων κοινωνιών: της πρωτόγονης βαρβαρότητας, της δεσποτείας, του δυισμού ανάμεσα στη δεσποτεία και τον ανθρωποκεντρισμό που εμφανίζεται με την είσοδο του ελληνικού κόσμου στο ιστορικό προσκήνιο, και τέλος της προέκτασής του, την οποία στοιχειοθετεί η ανασυγκρότηση του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος στη μεγάλη κλίμακα, η οποία θα σημάνει την ολοκληρωτική επικράτησή του στο σύνολο του πλανήτη γη.
Πρόλογος
Η περίοδος της οικουμενικής οικοδόμησης που διαπραγματεύεται ο παρών τόμος περιλαμβάνει την φάση του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακας, που περικλείει τους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η περίοδος αυτή, από μόνη της, μας μεταφέρει σε ένα κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον εξ ολοκλήρου άγνωστο στον σημερινό άνθρωπο. Και αυτό διότι, όπως επανειλημμένα έχουμε επισημάνει, ο σύγχρονος κόσμος διέρχεται την καθόλα πρώιμη ανθρωποκεντρικά φάση του εξελικτικού του γίγνεσθαι και οι, ως εκ τούτου, γνωστικές του δυνατότητες δεν επαρκούν για μια κοσμοσυστημική ανάγνωση της κοσμοϊστορίας.
Η παραδοχή αυτή μας υποχρεώνει να επιλύσουμε τον γρίφο του γνωσιολογικού ερωτήματος ως προς τον ακριβή χαρακτήρα της σχέσης μεταξύ του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος και του νεότερου κόσμου. Πολλώ μάλλον αφού ο τελευταίος, μολονότι πρώιμος ως προς την εσωτερική ανθρωποκεντρική του σημειολογία και κρατοκεντρικός ως προς την κοσμοσυστημική του διάταξη, ταξινομείται επίσης ως η επόμενη φάση του συνόλου ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος σε ό,τι αφορά στην κλίμακα. Από την άλλη, έχουμε ήδη αποδεχθεί ότι η κοσμοσυστημική αποκωδικοποίηση της κοσμοϊστορίας, πέραν της ιστορικής περιέργειας, κάνει εφικτή την απάντηση στην θεμελιώδη διερώτηση περί της εξελικτικής βιολογίας του κοινωνικού ανθρώπου. Η οποία μας φέρνει αντιμέτωπους με το γνωσιολογικό έλλειμμα της νεοτερικότητας, αλλά και με τη διερώτηση ως προς την ικανότητα του ελληνικού παραδείγματος να οδηγήσει στη συγκρότηση μιας καθολικής γνωσιολογίας.
Όντως, διαπιστώνουμε ότι το έλλειμμα της νεότερης «επιστήμης» έγκειται στο ότι ανάγει σε καθολικό γνωσιολογικό διακύβευμα τις πραγματικότητές της, με αφετηρία τις οποίες εννοεί να προσεγγίζει (να εννοιολογεί, να ταξινομεί, να περιοδολογεί κ.λπ.) και να αξιολογεί την «καθόλου» ιστορία και, μάλιστα, την ανθρωποκεντρική ιστορία. Είναι οφθαλμοφανές ότι το εγχείρημα αυτό είναι φύσει αδιέξοδο. Είναι σαν να επιχειρεί κάποιος να ορίσει την έννοια «άνθρωπος» περιγράφοντας τις προσωπικές του ιδιότητες, αντί να αναζητήσει τα ιδιαίτερα στοιχεία του συνόλου ανθρώπου που τον διακρίνουν από τα λοιπά έμβια όντα.
Στον αντίποδα, το γνωσιολογικό διάβημα που έχει προκριθεί εδώ επιχειρεί την οικοδόμηση ενός καθολικού συστήματος γνώσης, στο οποίο υποβάλλονται και αξιολογούνται οι επιμέρους φάσεις ή εκδηλώσεις του κοινωνικού ανθρώπου. Το ερώτημα είναι εάν και σε ποιο βαθμό το εγχείρημα αυτό, που εν προκειμένω αντλεί θεμελιωδώς από το συνολικό εξελικτικό γίγνεσθαι του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακας, είναι επαρκές. Εάν και πώς δύναται να χρησιμεύσει για την ακριβή ταξινόμηση του σύγχρονου κοινωνικού ανθρώπου στον συνολικό ανθρωποκεντρικό χρόνο. Από την επιτυχία του εγχειρήματος αυτού θα δοκιμασθεί η δυνατότητά μας να υφάνουμε την εξελικτική πορεία του παρόντος κόσμου ως θεράποντος συντελεστή της ανθρωποκεντρικής κοσμοϊστορίας που περιλαμβάνει εφεξής τον πλανήτη Γη στην ολότητά του.
Στο πλαίσιο αυτό, η περίοδος της οικουμένης, πέραν της αυτοτελούς αξίας της ως φάσης του καθόλου ανθρωποκεντρικού γίγνεσθαι, μας επιτρέπει να διευκρινίσουμε σειρά φαινομένων, των οποίων η επίκληση δημιουργεί σύγχυση στις ημέρες μας ή που διέρχονται απαρατήρητα, και επίσης τις μεταλλάξεις άλλων στο περιβάλλον του οικουμενικού κοσμοκράτους, τα οποία παρελήφθησαν από την κρατοκεντρική εποχή. Επισημαίνουμε ενδεικτικά το ζήτημα του πολέμου και της ειρήνης ή, μάλλον, τη διαλεκτική τους σχέση, τη θέση της θεμελιώδους κοινωνίας (εν προκειμένω της πόλης) και του πολίτη στο πλαίσιο της νέας πολιτειακής συνιστώσας, της κοσμόπολης, τις μεταλλάξεις της ταυτοτικής συλλογικότητας και, περαιτέρω, το διακύβευμα της πολιτικής ενσάρκωσης και διαχείρισής της στο κλίμα της οικουμένης, τη σχέση της με συμφυή φαινόμενα που αναδύονται υπό το κράτος των εξελίξεων στην ιδεολογικά και πραγματολογικά διαπερατή εξ επόψεως συνόρων μετα-κρατική εποχή. Αναφερόμαστε επίσης στην σημειολογία καταστατικών εννοιών, δηλαδή φαινομένων τα οποία ορίζουν, όπως η δημοκρατία, η ελευθερία, η ιδέα της δικαιοσύνης και το περιεχόμενο της ισότητας, το οικονομικό σύστημα, το κράτος, η πολιτεία, στο πλαίσιο της κοσμοπολιτείας, ή στην παραβολή της τελευταίας με την αυτοκρατορία, την απολυταρχία και πλήθος άλλων συναφών φαινομένων, καθώς και στις μετέπειτα χρήσεις τους στο κλίμα της διαλεκτικής σχέσης που εισήγαγε η φυσιολογία της νέας κρατοκεντρικής εποχής υπό το πρίσμα της μεγάλης κλίμακας.
Το ερώτημα που υφέρπει ήδη από τον ανά χείρας τόμο είναι γιατί ενώ το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα συγκροτεί μια εξελικτικά διατεταγμένη ενότητα, η μετάβαση από τη μικρή στη μεγάλη κλίμακα δεν κεφαλαιοποίησε το ανθρωποκεντρικό κεκτημένο της οικουμένης (της μικρής κλίμακας εν συνόλω) από την οποία άλλωστε προήλθε. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο εξαντλητικής διαπραγμάτευσης στον τρίτο και στον τέταρτο τόμο, που εστιάζεται στη βυζαντινή και στη μεταβυζαντινή περίοδο της οικουμένης, καθώς και στη μετάβαση στη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα. Από τώρα όμως σπεύδουμε να κεντρίσουμε τον συλλογισμό του αναγνώστη με την επισήμανση ότι η φάση της μετάβασης του νεότερου κόσμου στον ανθρωποκεντρισμό, με αφετηρία την Εσπερία, αποτέλεσε ευθεία απόρροια της πολυσήμαντης παρέμβασης του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος στην ευρωπαϊκή του περιφέρεια. Μέσα από την παρέμβαση αυτή, προέκυψαν οι συνθήκες για την ανασύνταξή του με πρόσημο τη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα. Παρέμβαση η οποία, με τον τρόπο που έγινε, δεν επέτρεψε, εντούτοις, την συγκράτηση του ανθρωποκεντρικού κεκτημένου της περιόδου της οικουμένης και επέβαλε ως σημείο εκκίνησης την μηδενική ανθρωποκεντρική αφετηρία. Καταλύτη ως προς αυτό αποτέλεσε η απώλεια της πολιτικής ηγεσίας από την ανθρωποκεντρική πρωτοπορία και η ανάληψή της από τις δυνάμεις της κρατικής δεσποτείας και των πρωτο-ανθρωποκεντρικών θυλάκων της, καθώς οι τελευταίοι δημιούργησαν ένα μείγμα αρνητικών συντελεστών που απομάκρυναν τελικά τον νέο κόσμο από τη δυνατότητα της σύνθεσης. Στο βάθος, όμως, η εξέλιξη αυτή σηματοδοτήθηκε από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα που συντάραξαν επί μακρόν τη σχέση ανάμεσα στο ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα μικρής κλίμακας και την πλανητική δεσποτεία.
Ώστε, όσα συμβαίνουν κατά την περίοδο της ελληνικής ανθρωποκεντρικής οικουμένης είναι άμεσα συνδεδεμένα με ό,τι έγινε στην ευρωπαϊκή της περιφέρεια κατά την προ-μεσαιωνική περίοδο (όταν η Εσπερία παρεξέκλινε στην ιδιωτική δεσποτεία), αλλά και από την Αναγέννηση και εντεύθεν (όταν η Εσπερία άρχισε να επανεγγράφεται στο ανθρωποκεντρικό γίγνεσθαι). Μας παρέχουν, όμως, επίσης μια μοναδική δυνατότητα να αποκωδικοποιήσουμε ό,τι συνέχεται με τον χαρακτήρα του κόσμου της εποχής μας, να τον ερμηνεύσουμε και να τον ταξινομήσουμε στον ιστορικό χρόνο. Από την άποψη αυτή, η προσέγγιση του παρόντος δεν μπορεί παρά να απορρίψει τη στατική του ενόραση, προκειμένου να προσέλθει σε μια νέα ανάγνωση υπό το πρίσμα του εξελικτικού του γίγνεσθαι, δηλαδή με πρόσημο την ανθρωποκεντρική κοσμοϊστορία.
Οπωσδήποτε, το γνωσιολογικό μας εγχείρημα μπορεί να εκληφθεί, ανεξαρτήτως της αποδοχής ή της απόρριψής του από τον αναγνώστη, ως ένα γοητευτικό ταξίδι στα βάθη της κοσμοϊστορίας και, κατά τούτο, ως μια απόπειρα να επαναφέρει στον ανθρώπινο λογισμό το διακύβευμα της προόδου.
- Διατηρείται το δικαίωμα αναδημοσιεύσης του παρόντος άρθρου σε οποιοδήποτε μέσο, με απαραίτητη προϋπόθεση να αναγράφεται η παρούσα ιστοσελίδα και ο συγγραφέας ως πηγή. -
Περιεχόμενα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος………………………………………………………………………………………………. 15
Εισαγωγή ………………………………………………………………………………………………. 21
ΜΕΡΟΣ Α΄
Η φύση της οικουμένης.
Η οικουμένη ως μετα-κρατοκεντρική φάση
του ελληνικού κοσμοσυστήματος.
Η ελληνιστική κοσμόπολη
Κεφάλαιο Α´
Η οικοδόμηση της οικουμένης. Η ελληνιστική
οικουμενική κοσμόπολις ………………………………………………………………………….. 41
- Από την πόλη κράτος και το κράτος «έθνος» στην οικουμενική κοσμόπολη. Το κοσμοπολιτειακό κράτος του Αλεξάνδρου και η ενσωμάτωση της αφροασιατικής κρατικής δεσποτείας στο ελληνικό κοσμοσύστημα 41
α. Η ενσωμάτωση της αφροασιατικής δεσποτείας στην οικουμενική κοσμόπολη ……………… 41
β. Η παμβασιλεία ως κεντρικό πολιτειακό σύστημα της οικουμενικής κοσμόπολης ………….. 48
γ. Η στρατηγική της μετακένωσης του ελληνικού ανθρωποκεντρισμού. Η κοσμοπολιτεία δικαίου,
το εμφύτευμα των πόλεων, η χρηματιστική οικονομία και ο ελληνικός/ανθρωποκεντρικός τρόπος του βίου 56
δ. Το διακύβευμα της οικουμενικής κοσμόπολης ……………………………………………………………….. 63
- Η ελληνιστική κοσμόπολη και ο οικουμενικός ελληνισμός. Τα όρια της οικουμενικής μετάβασης του ελληνικού κόσμου ………………………………………………………………………………………………. 68
α. Από την ενότητα στη διάσπαση της κοσμοπολιτειακής οικουμένης ………………………………. 68
β. Τα κοσμοπολιτειακά κράτη της αφροασιατικής ενδοχώρας …………………………………………… 74
γ. Το κοσμοπολιτειακό σύστημα των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων …………………………….. 77
δ. Το βασίλειο της Μακεδονίας ………………………………………………………………………………………….. 83
ε. Το συμπολιτειακό φαινόμενο ………………………………………………………………………………………….. 89
στ. Το κράτος της Ηπείρου …………………………………………………………………………………………………. 93
η. Ο κρατοκεντρικός ελληνισμός της εποχής της οικουμένης …………………………………………….. 95
Κεφάλαιο Β´
Ο μεταβατικός χαρακτήρας της ελληνιστικής οικουμένης.
Το διακύβευμα και τα όρια της μετάβασης ………………………………………………… 105
- Το πολιτειακό διακύβευμα της μετάβασης.
Η κοσμόπολη …………………………………………………………………………………….. 105
α. Κράτος και πολιτεία στην κοσμόπολη. Η κοσμοπολιτεία ………………………………………………. 105
β. Η πόλη ως συστατική παράμετρος της κοσμόπολης και ως πολιτειακός εταίρος της κοσμοπολιτείας 109
γ. Κοσμοπολιτεία και μητρόπολις πολιτεία ………………………………………………………………………. 118
δ. Η ελευθερία στην κοσμόπολη. Οι μεταλλάξεις
στην ελευθερία και στην θεσμική της υποστασιοποίηση ………………………………………………. 124
ε. Η δια-πολεοτική πολιτική στην οικουμενική κοσμόπολη.
Από την πολιτική ως δύναμη στην πολιτική των συνεργειών ……………………………………….. 127
στ. Η πολιτειότης στην οικουμενική κοσμόπολη. Πολιτειότης
και κοσμοπολιτειότης ……………………………………………………………………………………………………. 130
- Η κοσμόπολη στο σύνολο ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα. Η κοσμόπολη ως
ιδιαίτερος τύπος κοσμοκράτους, στον αντίποδα της κρατικής δεσποτείας, της
απολυταρχίας και της αυτοκρατορίας ……………………………………………………… 141 - Το κοινωνικοοικονομικό διακύβευμα της οικουμενικής μετάβασης. Το πεδίο της συνάντησης της πολιτικής με την οικονομία στο περιβάλλον της κοσμόπολης ……………………………………………… 161
α. Η υπέρβαση της κοινωνίας της σχόλης, ειδάλλως της αντίθεσης ανάμεσα στην ολιγαρχική εργασία και στη δημοκρατική εργασία ………………………………………………………………………………………………………………………….. 161
β. Το ζήτημα της κοινωνικής ελευθερίας (σχέσης εργασίας και κεφαλαίου, κεφαλαίου και οικονομικού συστήματος). Η μετάβαση στην εταιρική οικονομία και κοινωνία …………………………………………………………. 172
γ. Το πραγματολογικό περιβάλλον της γένεσης του εταιρικού φαινομένου ……………………… 183
δ. Εταιρική οικονομία και ώνια εργασία/δουλεία. Το ασύμβατο της σχέσης ……………………. 197
- Ο ελληνικός ανθρωποκεντρισμός και η ζωτική δεσποτική περιφέρεια. Τα όρια της εκτατικής δυναμικής του ελληνικού κοσμοσυστήματος ………………………………………………………………… 212
α. Ο ελληνικός κόσμος αντιμέτωπος με τις λεηλατικές μεταλλάξεις της δεσποτείας.
Η δεσποτεία ως η νέα ανθρωποκεντρική ζύμη της κοσμόπολης και η δεσποτεία
ως εξωτερική περιφέρεια ………………………………………………………………………………………………. 212
β. Τα όρια της ανθρωποκεντρικής δυναμικής του ελληνισμού και η γενίκευση της εσωτερικής αποσταθεροποίησης της δεσποτείας ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 219
Κεφάλαιο Γ´
Το έθνος κοσμοσύστημα και η οικουμένη. Το πρόταγμα
του έθνους κοσμοσυστήματος και οι αντιστάσεις
των κρατοκεντρικών πατριωτισμών ………………………………………………………….. 225
- Το διακύβευμα της ελληνικής συλλογικής ταυτότητας ………………………………….. 225
- Το έθνος κοσμοσύστημα κατά την περίοδο της ελληνιστικής οικουμένης ………… 229
α. Το έθνος ως πολιτισμική συνιστώσα και ως πολιτικό πρόταγμα ………………………………….. 229
β. Το έθνος κοσμοσύστημα και το έθνος της μεγάλης κοσμοσυστημικής κλίμακας ………… 237
γ. Το ζήτημα της εθνικής συνέργειας και οι πολεοτικοί και πολιτειακοί πατριωτισμοί ……. 242
Κεφάλαιο Δ´
Η φιλοσοφική οικοδόμηση της οικουμένης.
Η οικουμενική κοσμόπολη του Αλεξάνδρου ………………………………………………. 249
- Από τη φιλοσοφία της πόλης κράτους στη φιλοσοφική
θεμελίωση της οικουμενικής κοσμόπολης ………………………………………………… 249
α. Το διακύβευμα ………………………………………………………………………………………………………………. 249
β. Η οικουμένη ως η πραγματολογική συνιστώσα της νέας στοχαστικής περιπέτειας
του κοινωνικού ανθρώπου …………………………………………………………………………………………….. 254
γ. Η φιλοσοφία της οικουμένης και της οικουμενικής κοσμόπολης ………………………………….. 259
- Ο πολιτισμός και οι επιστήμες της οικουμένης. Ιδιωτική κοινωνία και επιστήμες.
Η κοινή αττική διάλεκτος ως επικοινωνιακό όχημα του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος 273
α. Ο ελληνικός ή ανθρωποκεντρικός τρόπος του βίου
ως πολιτισμικό γινόμενο της οικουμένης ………………………………………………………………………. 273
β. Η νέα (οικουμενική) χρηματιστική οικονομία και η στροφή
στις θετικές επιστήμες και στη ρεαλιστική τέχνη ………………………………………………………….. 281
γ. Τεχνολογική καινοτομία και μικρή κοσμοσυστημική κλίμακα …………………………………….. 289
δ. Η κοινωνική επιστήμη και η λογοτεχνία ……………………………………………………………………….. 298
ΜΕΡΟΣ B΄
Το ελληνικό κοσμοσύστημα και η Ρώμη
Κεφάλαιο Α´
Η Ρώμη ως πόλη και ως κοσμόπολη. Η ρωμαϊκή
πολιτική ηγεμονία και η ανάσχεση του ελληνικού κοσμοσυστήματος …………….. 307
- Η ρωμαϊκή πολιτική ηγεμονία επί του ελληνικού κοσμοσυστήματος. Ο χαρακτήρας της ρωμαϊκής κατάκτησης ………………………………………………………………………………………………………… 307
α. Ο «χρόνος» της ρωμαιοκρατίας …………………………………………………………………………………….. 307
β. Η Ρώμη ως πόλη κράτος και ως «ιδίω δικαιώματι ελληνική πόλη» ……………………………… 312
γ. Η σχέση μεταξύ ρωμαϊκής μητρόπολης και πόλεων ……………………………………………………… 323
δ. Το δίκαιο ως ενδείκτης της σχέσης μεταξύ Ρώμης και ελληνικού κοσμοσυστήματος ….. 326
ε. Η Ρώμη στον ιστορικό χρόνο και η «εθνική» Ιταλία …………………………………………………….. 330
στ. Η ρωμαϊκή μητρόπολη και το διακύβευμα της ηγεμονίας ……………………………………………… 333
ζ. Η ολιγαρχική επιλογή της Ρώμης και το λεηλατικό της πρόσημο …………………………………. 336
- Η ρωμαϊκή μητρόπολις πολιτεία και η κοσμοσυστημική
ιδιοσυστασία του ελληνισμού. Η πολυσημία
του αδιεξόδου της ελληνιστικής κοσμόπολης ……………………………………………. 341
α. Το πολίτευμα της Ρώμης και το ιδιώνυμον της εκτατικής της λειτουργίας …………………… 341
β. Τα όρια της ανθρωποκεντρικής εκτατικότητας της μικρής κοσμοσυστημικής κλίμακας 347
γ. Το εγγενές πρόβλημα της πολιτικής διάσπασης της ανθρωποκεντρικής οικουμένης ……. 351
δ. Η κοσμοπολιτειακή οικουμένη ανάμεσα στην πολιτική ηγεμονία της Ρώμης και στην ανθρωποκεντρική ηγεμονία του ελληνισμού ……………………………………………………………………………………………………………………. 356
ε. Από την ολιγαρχική ηγεμονία της Πολιτείας στην ελληνική προσομοίωση
της Ηγεμονίας ……………………………………………………………………………………………………………….. 364
- Η ελληνιστική κοσμοπολιτειακή «τάξη» και το εθνικό πρόταγμα ………………….. 374
α. Το εθνικό πρόταγμα ως καθολική σταθερά …………………………………………………………………… 374
β. Το ζήτημα της πολιτικής διαχείρισης του εθνικού προτάγματος ………………………………….. 379
γ. Η πολιτική ακύρωση του εθνικού διακυβεύματος …………………………………………………………. 389
Κεφάλαιο Β´
Ο Πολύβιος, το καθολικό διακύβευμα
του έθνους κοσμοσυστήματος και η Ρώμη …………………………………………………. 397
- Ο Πολύβιος και το ζήτημα της «καθόλου (κοσμοσυστημικής) ιστορίας» …………. 397
α. Η «καθόλου ιστορία» και οι «μερικές ιστορίες» …………………………………………………………… 397
β. Το έθνος ως πολιτισμική και ως πολιτική έννοια στον Πολύβιο. Το έθνος ως συνείδηση κοινωνίας, ως ιστορικότητα και ως γεωγραφία ……………………………………………………………………………………………………………………… 401
γ. Το έθνος και το έθος στην αντίθεση του Έλληνα με τον βάρβαρο «άλλον» …………………. 408
δ. Η «ελληνική αίρεσις» και η «Ελλάδα πάσα» ………………………………………………………………… 414
ε. Έλληνες το γένος και Έλληνες την παιδείαν …………………………………………………………………. 420
- Η ελευθερία ως συστατική παράμετρος του ελληνικού
έθνους κοσμοσυστήματος. Η καταγωγική αναφορά ……………………………………. 430
α. Ανάμεσα στην ενδο-κοσμοσυστημική και στην εθνική ελευθερία ……………………………….. 430
β. Το διακύβευμα του «κοινού εκ πάντων των Ελλήνων» ………………………………………………… 443
γ. …και ο πειρασμός της ηγεμονίας …………………………………………………………………………………… 458
δ. Η εθνική συνέργεια και η ελευθερία των Ελλήνων ………………………………………………………. 471
- Ελευθερία και ηγεμονία. Η σχέση μητρόπολης
και πόλης υπό το πρίσμα της ηγεμονίας …………………………………………………… 476
α. Το διακύβευμα της ηγεμονίας και ο όρος της ελευθερίας………………………………………………. 476
β. Η ρωμαϊκή πολιτική ηγεμονία ως «εκπτωτική» παραλλαγή της ελληνικής κοσμόπολης 483
γ. Η παλινωδία της ρωμαϊκής ηγεμονίας στο ελληνικό έθνος κοσμοσύστημα ………………….. 487
δ. Οι ιδεολογικές αντιθέσεις και το εθνικό πρόταγμα ……………………………………………………….. 492
- Η πολυσημία της ελευθερίας στη φάση της οικουμένης και η εθνοτική
διαφοροποίηση του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος ………………………….. 499
α. Η ελευθερία των Ελλήνων υπό το πρίσμα της οικουμενικής κοσμόπολης.
Η διαλεκτική μεταξύ της πολεοτικής ελευθερίας και της κοσμοπολιτειακής ηγεμονίας . 499
β. Η κοσμόπολη και το έθνος. Η κοσμόπολη αδύναμη να ολοκληρώσει την
οικουμενική μετάβαση και να εκφράσει την εθνική συλλογικότητα με πρόσημο
την ελευθερία ………………………………………………………………………………………………………………… 506
γ. Η «συμμαχική» συγκρότηση της μητροπολιτικής κοσμόπολης και τα όριά της …………… 522
- Η ρωμαϊκή πολιτική ηγεμονία ως συνιστώσα παράμετρος του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακας. Το επιχείρημα
της ρωμαϊκής πολιτείας στον Πολύβιο …………………………………………………….. 526 - Η ελληνική πολιτισμική δημιουργία και η Ρώμη ………………………………………… 539
α. Η ελληνική ανθρωποκεντρική οικουμένη αντιμέτωπη με την πρώιμη πολιτική ολιγαρχία της Ρώμης. Ο ελληνικός ανθρωποκεντρισμός και η σταθερά της πόλης ………………………………………………………………. 539
β. Τα όρια της ανθρωποκεντρικής ενσωμάτωσης της Ρώμης και ο ελληνικός
πολιτισμικός τρόπος ………………………………………………………………………………………………………. 544
γ. Από την αντίθεση στην απόπειρα της σύνθεσης ……………………………………………………………. 548
δ. Η δορυφόρος σήμανση της ρωμαϊκής πολιτισμικής δημιουργίας …………………………………. 550
ε. Ο ελληνικός πολιτισμός και οι «ελληνορωμαϊκές» του προεκτάσεις ……………………………. 565
Κεφάλαιο Γ´
Το ελληνικό πολιτισμικό κεκτημένο σε μείζονα καμπή:
η ανθρωποκεντρική ελληνικότητα αντιμέτωπη
με τη νέα θρησκεία ……………………………………………………………………………… 569
- Η πορεία προς την οικουμενική μετάλλαξη του θρησκευτικού παραδείγματος και το ζήτημα της υπέρβασης της ρωμαϊκής ολιγαρχικής «τάξης» …………………………………………………………… 569
α. Ο χριστιανισμός ως θρησκεία της οικουμένης και ως πρόταγμα εναρμόνισης της
κοσμόπολης προς το δημοκρατικό κεκτημένο …………………………………………………………… 569
β. Η ρήξη του Χριστού με την ιουδαϊκή πρόσληψη του θείου και η συνάντησή του
με τον ελληνικό ανθρωποκεντρισμό. Ο χριστιανισμός ως εσωτερική υπόθεση του ελληνικού
κοσμοσυστήματος ……………………………………………………………………………………………………… 573
γ. Το πρόταγμα του Χριστού ανάμεσα στην ιουδαϊκή δεσποτεία και στην ελληνική ανθρωποκεντρική κοσμοθεώρηση. Από τους «φιλούντες αλλήλους»
στους «αγαπώντες αλλήλους» ……………………………………………………………………………………. 589
- Η σημειολογία της (ατομικής) αγαπητικής σχέσης, ο Έλληνας τρόπος και η
ανάκληση της δεσποτικής ηθικής τάξης ………………………………………………… 599 - Εκκλησία και ελληνικό κοσμοσύστημα. Το διακύβευμα της σύγκρουσης ………. 607
α. Η αναίρεση της διδασκαλίας του Χριστού από την εκκλησία ως θεμέλια αιτία
της αντίθεσης προς τον «ελληνικό τρόπο» του βίου ………………………………………………….. 607
β. Από την εν δήμω εκκλησία στην εκκλησία του ναού ………………………………………………… 615
γ. Το συγκριτικό πλεονέκτημα της νέας θρησκείας ………………………………………………………. 620
- Ο χριστιανισμός ως πολιτικό διακύβευμα ………………………………………………. 627
α. Η πολιτική επιβολή της νέας θρησκείας ……………………………………………………………………. 627
β. Από την ανεξιθρησκία στη μονοσήμαντη θρησκευτική πρόσδεση του κράτους.
Η Ρώμη και η νέα θρησκεία ………………………………………………………………………………………. 633
γ. Το δίλημμα της νέας θρησκείας: Πολιτειακή εκκλησία στην κοσμόπολη ή εγκόσμια
πολιτεία του Ουρανού ……………………………………………………………………………………………………. 640
- Ο χριστιανισμός ως νέα θρησκεία και η ελληνική του συναίρεση ……………….. 644
α. Η ελληνική εκδοχή του χριστιανισμού και το κανονιστικό
ζήτημα της νέας θρησκείας ………………………………………………………………………………………… 644
β. Η ενιαία δογματική σκέψη ως θεμέλιο της εκκλησιαστικής
πολιτείας και η ανθρωποκεντρική οικουμένη ……………………………………………………………. 652
γ. Από τη δυσθυμία της συμβίωσης της νέας θρησκείας με το ελληνικό κοσμοσύστημα
στην ελληνική της συναίρεση ……………………………………………………………………………………. 660
δ. Η νέα θρησκεία ως ελληνική θρησκεία. Η πορεία προς την ανθρωποκεντρική της
προσομοίωση …………………………………………………………………………………………………………….. 669
- Η πολιτεία της εκκλησίας στην οικουμενική κοσμόπολη …………………………… 677
α. Η εκκλησία ως πολιτειακό σύστημα και η κοσμοπολιτεία ………………………………………….. 677
β. Οι κοσμοϊστορικές διαστάσεις της οικοδόμησης της νέας θρησκείας για τον ελληνικό
κόσμο και για την ανθρωπότητα ………………………………………………………………………………… 680
γ. Οι πολιτικές αναιρέσεις του θρησκευτικού ζητήματος ………………………………………………. 686
δ. Η εκκλησία ως συνάλληλο σύστημα προς την ανθρωποκεντρική πολιτεία ………………. 691
- Πολιτική και θρησκευτική νομιμοποίηση. Ο ορίζοντας της νέας πολιτισμικής
σύνθεσης της κοσμοσυστημικής οικουμένης ………………………………………….. 696
Επίλογος …………………………………………………………………………………………… 707
Βιβλιογραφικές αναφορές ……………………………………………………………………. 721
Χάρτες ……………………………………………………………………………………………… 741
Πίνακες……………………………………………………………………………………………… 765
Ευρετήριο ονομάτων …………………………………………………………………………… 775
Ευρετήριο εννοιών………………………………………………………………………………. 795
- Διατηρείται το δικαίωμα αναδημοσιεύσης του παρόντος άρθρου σε οποιοδήποτε μέσο, με απαραίτητη προϋπόθεση να αναγράφεται η παρούσα ιστοσελίδα και ο συγγραφέας ως πηγή. -
