Η περίοδος της οικουμενικής ολοκλήρωσης και η ανάδυση της «Νεοτερικότητας»
Στον Γ’ τόμο του βιβλίου του Γ. Κοντογιώργη διαπιστώσαμε ήδη ότι στον κόσμο του Βυζαντίου καταγράφονται κοσμοϊστορικές μεταβολές, που αφενός επαναφέρουν την οικουμενική κοσμόπολη στην ομοθετική (ταυτοτική κ.λπ.) γραμμή του ελληνικού κοσμοσυστήματος, αφετέρου κατατείνουν στο να ολοκληρώσουν τοανθρωποκεντρικό υπόβαθρο της οικουμένης σε αντίστιξη με τη φεουδαλική μεθάρμοση της Εσπερίας.
Στον ανά χείρας τόμο επιχειρείται η διαλεύκανση της φύσης του Βυζαντίου ως κοσμοπολιτειακού κράτους που βιώνει τη φάση της ανθρωποκεντρικής οικουμένης στην ολοκληρωμένη της μορφή. Οι μεταβολές που συμβαίνουν στο βάθος των ένδεκα αιώνων του βίου της ελληνικής οικουμένης στο κλίμα της βυζαντινής κοσμόπολης αποκαλύπτουν το πανόραμα ενός κόσμου που ανάλογό του έχει μόνο την περίοδο της πόλης κράτους.
Στο πλαίσιο αυτό, επαναφέρουμε στη ζωή του βυζαντινού κόσμου τις πόλεις, τις πολιτείες τους, την καθολική γενίκευση της πολιτειότητας, μια κοινωνία απαλλαγμένη από τη δουλεία/ώνια εργασία, ένα οικονομικό σύστημα δομημένο με βάση τη δημοκρατική αρχή, τις μεθαρμόσεις στη φύση της κοσμόπολης ως ιδιαίτερου τύπου κράτους, την πολεοκεντρική οργάνωση της νέας θρησκείας ως Eκκλησίας του Δήμου των πιστών, τον νομικό πολιτισμό, την έννοια του πολιτικού δήμου ως της καθολικής αρχής που συγκροτεί τις πολιτείες της κοσμόπολης στην οποία υπόκεινται οι αρχές της πόλης και της μητρόπολης πολιτείας, εναίς και η βασιλεία.
Περιγραφή
Στο έδαφος του Βυζαντίου θα ζυμωθεί τελικά η δυναμική της μετάβασης από τη μικρή στη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα, δηλαδή ο δρόμοςπρος την επόμενη φάση του σύνολου ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, που είθισται να αποκαλείται νεοτερικότητα. Από τη συνολική αποδελτίωση των πηγών προκύπτει αβίαστα ότι το Βυζάντιο δεν είναι ούτε σκοτεινό, ούτε θεοκρατικό, ούτε απολυταρχικό ούτε και αυτοκρατορία. Αποδεικνύεται ότι συγκροτεί αναντιλέκτως το κράτος του οικουμενικού δημοκρατικού ολοκληρώματος, της κοσμόπολης.
Η αποκατάσταση της βυζαντινής κοσμόπολης στο βάθρο της ανθρωποκεντρικής ολοκλήρωσης και η υπό το πρίσμα αυτό υποβολή της σε συγκριτική δοκιμασία με τη δεσποτική της περιφέρεια (την εσπεριανή και τη σλαβική) επιτρέπουν την αποκαθήλωση της ίδιας της νεοτερικότητας από τη θέση της ανθρωποκεντρικής πρωτοπορίας στην οποία επιχειρούν να την τοποθετήσουν οι πνευματικοί της θεράποντες, αποκαλύπτοντας έτσι το βιολογικό της ανήκειν στην πρώιμη ανθρωποκεντρική περίοδο.
Η λειτουργία της Δύσης ως εμβρυουλκού για τη μετάβαση στη μεγάλη κλίμακα δεν αναιρεί το γεγονός ότι η νεοτερικότητα γεννήθηκε στο Βυζάντιο και ότι η ανάληψη της ηγεσίας της μετάβασης από τη δεσποτική του περιφέρεια είχε κρίσιμες επιπτώσεις, με προέχουσα την οπισθοδρόμηση του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού, από τη φάση της οικουμένης στην πρώιμη εποχή του, δηλαδή κατά μια πλήρη, εξ επόψεως εξελικτικής βιολογίας, ιστορική διαδρομή.
- Διατηρείται το δικαίωμα αναδημοσιεύσης του παρόντος άρθρου σε οποιοδήποτε μέσο, με απαραίτητη προϋπόθεση να αναγράφεται η παρούσα ιστοσελίδα και ο συγγραφέας ως πηγή. -
Πρόλογος
Στον Γ´ τόμο διεξήλθαμε το ζήτημα της καταπιστευματικής παράδοσης της Ρώμης στους Έλληνες και, στο πλαίσιο αυτό, την ταυτοτική εναρμόνιση της κεντρικής/μητροπολιτικής πολιτείας με το ελληνικό έθνος κοσμοσύστημα που σταδιοδρομούσε στο έδαφος της οικουμενικής κοσμόπολης. Η εν λόγω εναρμόνιση σημαίνεται από την καθόλου αποξένωση του κόσμου της «Νέας Ρώμης» από την πρεσβυτέρα Ρώμη ακόμη και στο επίπεδο της επωνυμίας της. Εξού και, όπως είδαμε, εξαρχής επελέγη να ορίζεται η σύνολη κοσμόπολη ως επικράτεια της βασιλεύουσας Πόλης του Βυζαντίου. Η δυναμική αυτής της εξέλιξης συμβαδίζει με μια ολική μεθάρμοση της ιδεολογίας, των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών θεμελίων της οικουμενικής κοσμοπολιτείας. Στον κόσμο του Βυζαντίου καταγράφονται κοσμοϊστορικές μεταβολές, που αφενός επαναφέρουν την οικουμενική κοσμόπολη στην ομοθετική γραμμή του ελληνικού κοσμοσυστήματος, αφετέρου κατατείνουν στο να ολοκληρώσουν το ανθρωποκεντρικό υπόβαθρο της οικουμένης. Έτσι, θα ζυμωθεί τελικά το έδαφος για τη μετάβαση από τη μικρή στη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα, δηλαδή ο δρόμος προς την επόμενη φάση του σύνολου ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, που είθισται να αποκαλείται νεοτερικότητα.
Οι εξελίξεις αυτές στο εσωτερικό του Βυζαντίου έμελλαν να μεταβάλουν άρδην τη σχέση του ελληνικού κόσμου με την άμεση (ιδίως την εσπεριανή, αλλά και τη σλαβική) δεσποτική του περιφέρεια, καθώς η τελευταία, συρόμενη στον ανθρωποκεντρισμό, εισήγαγε μια νέα ανταγωνιστική παράμετρο στις σχέσεις τους.
Στον ανά χείρας τόμο θα παρακολουθήσουμε εκ του σύνεγγυς τις μεθαρμόσεις αυτές στο εσωτερικό της βυζαντινής κοσμόπολης, οι οποίες αποκαλύπτουν ότι λειτούργησαν όχι ως αναίρεση, αλλά ως προστιθέμενη αξία στην εξελικτική ομοθεσία του σύνολου ανθρωποκεντρικού γίγνεσθαι. Εξηγούν μάλιστα την απομάκρυνση της βυζαντινής οικουμενικής κοσμόπολης από τη Ρώμη πέραν της ταυτότητας και σε ό,τι αφορά στην ιδιοσυστασία της μητροπολιτικής κοινωνίας και της κοσμόπολης.
Η παρακολούθηση των μεταβολών που συμβαίνουν στο βάθος των ένδεκα αιώνων του βίου της ελληνικής οικουμένης στο κλίμα της βυζαντινής κοσμόπολης αποκαλύπτει το πανόραμα ενός κόσμου που ανάλογό του έχει μόνο την κρατοκεντρική περίοδο της πόλης. Στο πλαίσιο αυτό επαναφέρουμε στη ζωή του βυζαντινού κόσμου τις πόλεις, τις πολιτείες τους, την καθολική γενίκευση της πολιτειότητας, μια κοινωνία απαλλαγμένη από τη δουλεία/ώνια εργασία, ένα οικονομικό σύστημα δομημένο με βάση τη δημοκρατική αρχή, τις μεθαρμόσεις στη φύση της κοσμόπολης ως ιδιαίτερου τύπου κράτους, την πολεοκεντρική οργάνωση της νέας θρησκείας ως εκκλησίας του δήμου των πιστών, τον νομικό πολιτισμό, την έννοια του πολιτικού δήμου ως της καθολικής αρχής που συγκροτεί τις πολιτείες της κοσμόπολης και στην οποία υπόκεινται οι αρχές της πόλης και της μητρόπολης πολιτείας, εναίς και η βασιλεία.
Από τη συνολική αποδελτίωση των πηγών που αναδεικνύουμε στους τρεις αυτούς τόμους που αφορούν στο ελληνικό κοσμοσύστημα της εποχής της βυζαντινής οικουμένης (τον Γ´ τόμο που ήδη κυκλοφορεί, τον ανά χείρας και τον Ε´ που θα ακολουθήσει σύντομα) προκύπτει αβίαστα ότι το Βυζάντιο δεν είναι ούτε σκοτεινό, ούτε θεοκρατικό, ούτε και απολυταρχικό. Αποδεικνύεται ότι συγκροτεί αναντιλέκτως το κράτος του οικουμενικού δημοκρατικού ολοκληρώματος, της κοσμόπολης.
Η αποκατάσταση της βυζαντινής κοσμόπολης στο βάθρο της ανθρωποκεντρικής ολοκλήρωσης και η υπό το πρίσμα αυτό υποβολή της σε συγκριτική δοκιμασία με τη δεσποτική της περιφέρεια (την εσπεριανή και τη σλαβική) επιτρέπει την αποκαθήλωση της ίδιας της νεοτερικότητας από τη θέση της ανθρωποκεντρικής πρωτοπορίας στην οποία επιχειρούν να την τοποθετήσουν οι πνευματικοί της θεράποντες, αποκαλύπτοντας έτσι το ανήκειν της βιολογικώς στην πρώιμη ανθρωποκεντρική περίοδο.
Η λειτουργία της Δύσης ως εμβρυουλκού για τη μετάβαση στη μεγάλη κλίμακα δεν αναιρεί το γεγονός ότι η νεοτερικότητα γεννήθηκε στο Βυζάντιο και ότι η ανάληψη της ηγεσίας της μετάβασης από τη δεσποτική του περιφέρεια είχε κρίσιμες επιπτώσεις, με προέχουσα την οπισθοδρόμηση κατά μια πλήρη βιολογία στην εξέλιξη του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού.
Η διαλεύκανση του ταυτοτικού χαρακτήρα του Βυζαντίου (στον Γ´ τόμο) και της φύσης του ως κοσμοπολιτειακού κράτους με την ομόλογη κοινωνία, οικονομία και πολιτισμό (στον ανά χείρας τόμο) θα μας επιτρέψει στον Ε´ τόμο να παρακολουθήσουμε τις συνθήκες επικράτησης του δυτικού δρόμου προς τη «νεοτερικότητα» και να αναπτύξουμε έναν γόνιμο διάλογο με τα κρατούντα ιδεολογικά και στοχαστικά ρεύματα που διεκδικούν την αυθεντία της γνώσης, όντας όμως σε τελική ανάλυση πλήρη από φορτίσεις ιδεολογικού χαρακτήρα.
Αθήνα, Μάιος 2019
- Διατηρείται το δικαίωμα αναδημοσιεύσης του παρόντος άρθρου σε οποιοδήποτε μέσο, με απαραίτητη προϋπόθεση να αναγράφεται η παρούσα ιστοσελίδα και ο συγγραφέας ως πηγή. -
Περιεχόμενα
Πρόλογος …………………………………………………………………………………………….. 17
Εισαγωγή……………………………………………………………………………………………… 21
ΜΕΡΟΣ Α΄
Η βυζαντινή οικουμενική κοσμόπολη
Κεφάλαιο Α´
Η οικουμενική κοσμόπολη ως διακριτός τύπος κράτους.
Ο βυζαντινός ιδεότυπος …………………………………………………………………………. 29
- Η βυζαντινή κοσμόπολη ως ανθρωποκεντρικό οικουμενικό κράτος. Το πολιτειακό σύστημα της βυζαντινής κοσμόπολης……………………………………………………………………………………… 29
α. Το κράτος ως γνωσιολογικό και μεθοδολογικό ζήτημα……………………………………………….. 29
β. Η βυζαντινή κοσμόπολη στην κοσμοσυστημική γνωσιολογία…………………………………….. 46
- Οι πόλεις/κοινά ως η θεμέλια κοινωνία της κοσμοπολιτείας στο Βυζάντιο και η σταθερά των πολιτειών της κρατοκεντρικής εποχής στην οικουμένη………………………………………………….. 49
α. Το κοσμοπολιτειακό περιβάλλον των πόλεων/κοινών της οικουμένης………………………… 49
β. Οι πόλεις στο κοσμοπολιτειακό σύστημα της βυζαντινής οικουμένης………………………… 65
γ. Οι πόλεις και ο αστικός πολιτισμός της βυζαντινής οικουμένης………………………………….. 76
- Οι πόλεις στον βυζαντινό κοσμοπολιτειακό χρόνο ……………………………………. 88
α. «Οι κατά πάσας επαρχίας και πόλεις δήμοι», «δήμοί θ’ ωσαύτως την σύμπασαν περιενόστουν πόλιν», «οι δε την βασιλίδα πόλιν οικούντες αυτή συγκλήτω και δήμω Ρωμαίων» …………………………………………………. 88
β. «επί δε της μετά Μαυρίκιον τον της ευσεβούς λήξεως βασιλείας ίστε σχεδόν άπαντες
οίους κατά πόλιν ήγειρε κονιορτούς ο διάβολος» ……………………………………………………….. 92
γ. Η περιτείχιση ως αμυντικό ιδιώνυμο της πόλης και ο αντιλογισμός της με το κάστρο .. 96
δ. «και πάσα μεν πόλις και χώρα περί ημάς εκάστοτε». «…η πόλις καταφρίσσεται κάκωσιν των πολιτών… δια ταύτα εκχέομεν η πάσα πόλις τας καρδίας ημών…»…………………………………………………………………………………. 113
ε. «ώσπερ εν ακαδημία και τοις αυτόθι κήποις καθήμενος, κάλλους τε λόγων φροντίζεις και τοις μετά τούτων δημηγορίαις τα φρονήματα των πολιτών ανορθοίς
και της ελευθερίας έχεσθαι πείθεις…» ………………………………………………………………………… 120
- Η Θεσσαλονίκη των ζηλωτών και η Τραπεζούντα του Βησσαρίωνα……………… 126
α. «Εστασίαζον ουν αι πόλεις πάσαι κοινή προς τους αρίστους, και οι υστερήζοντές που,
πύστει των προγεγενημένων, πολλήν επεδείκνυντο υπερβολήν και μέχρι
φόνων εχώρησαν»…………………………………………………………………………………………………………. 126
β. «Άνδρες πολίται», «το χρέος εκτέτισταί μοι το προς αυτήν» την πόλιν. «Ει δε τω λέγοντι τον λόγον, ου τη πόλει παραμετρήσαντες, ούτω την ψήφον εξοίσετε, κατ’ αγαθούς
τε κρινείτε κριτάς και δικαίους και τους ενταύθα λόγους υπέρ
υμών έργοις αυτοίς βεβαιώσετε»………………………………………………………………………………….. 136
- Η συμβατική σχέση μεταξύ πόλης και μητρόπολης. Η πόλη ως «σύμμαχος» της μητρόπολης 141
α. Ο βασιλέας «περί την Νίκαιαν πόλιν γενόμενος παρεκάλει τους Νικαείς έσω τούτον της πόλεως δέξασθαι και ως κυρίω προσανέχειν αυτώ· οι δε ουκ εδέχοντο»……………………………………………………………………….. 141
β. Τα «προνόμια» ως συμβάσεις ειδικού καθεστώτος μεταξύ μητρόπολης και πόλεων…… 151
γ. Η πολιτική αμφισημία στη λειτουργία του δημοσιονομικού συστήματος. Ο μητροπολιτικός φορολόγος, ο πολίτης, το κοινό, ο δικαστής. «Δεν σου λέγω να μη μιλάς δια την
χώραν και υπέρ του κοινού. Ο γαρ μη λαλών, αλλά δυνάμενος βοηθήσαι και δεν το πράττει συμπράττει τοις αδικητές». Εάν «απαιτεί καιρός ενώπιον λαού παρρησιασθήναι»
μίλησε με παρρησία, αλλ’ όχι με σκληρότητα……………………………………………………………… 166
- Η θεμέλια κοινωνία της πόλης στη δυναμική της κρατοκεντρικής ανασυγκρότησης της ελληνικής οικουμένης και οι σχοινοβατικές «επινοήσεις»
της νεοτερικής «επιστήμης» ………………………………………………………………… 169
Κεφάλαιο Β´
Η πολιτεία των πόλεων/κοινών ………………………………………………………………… 181
- Η μέση δημοκρατία ως συνάγωγο φαινόμενο της εταιρικής οικονομίας…………… 181
α. Το εταιρικό φαινόμενο στην πολιτειακή τάξη. Η υπέρβαση
της διαιρετικής τομής ολιγαρχίας και δημοκρατίας ………………………………………………………. 181
β. Μιγματώσεις της πολιτείας στη βάση της μέσης δημοκρατίας και το διακύβευμα της πολυπολιτειακής δόμησης της πόλης ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 183
γ. Η αποδεικτική δύναμη των πηγών και η δημοκρατία ……………………………………………………. 187
δ. Η εταιρική οικονομία, η κοινωνική αντίθεση και το πολιτειακό διακύβευμα της πόλης 203
ε. Η πολιτειότης και η διερώτηση για το ανήκειν του ατόμου στην πολιτειακή συλλογικότητα της πόλης ή της κοσμόπολης. Η αξιωματική αρχή της πολεοτικής «συνευθύνης»
και η αμφισβήτησή της ………………………………………………………………………………………………….. 205
ζ. Οι γνωσιολογικές αλχημείες της νεοτερικής ιστοριογραφίας
στο ζήτημα των κοινών/πόλεων …………………………………………………………………………………….. 215
η. Το ανθρωποκεντρικό κοινό/πόλη ως εναλλακτικό επιχείρημα του Βυζαντίου κατέναντι της δεσποτείας 219
- Το ανθρωποκεντρικό υπόβαθρο της ελληνικής οικουμένης επί Βυζαντίου ως κοσμοϊστορικό γεγονός. Η χρηματιστική οικονομία, η ολοκλήρωση του εταιρικού οικονομικού συστήματος και η υπέρβαση της ώνιας εργασίας/δουλείας
ως κοσμοϊστορικά γεγονότα ………………………………………………………………….. 222
α. Η χρηματιστική οικονομία και η αστεακή της μήτρα ως θεμέλια της ανθρωποκεντρικής ιδιοσυστασίας του Βυζαντίου ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 222
β. Ο καθολικός μετασχηματισμός της πολιτείας στη βάση της εταιρικής οικονομίας… ….. 228
γ. …και η απόσειση της ώνιας εργασίας/δουλείας ……………………………………………………………. 234
- Οι θεσμικές αποκρυσταλλώσεις της εταιρικής ολοκλήρωσης στο μεταίχμιο ανάμεσα στο μέσο και το άνω Βυζάντιο και οι επιπτώσεις τους στο ζήτημα της σχέσης εργασίας και κεφαλαίου ………….. 240
- Οικονομία, κοινωνική στρωμάτωση και κοινωνική αντίθεση στη
βυζαντινή οικουμένη …………………………………………………………………………… 264
α. Η πολιτειότης, ο νομισματικός πλούτος και η πολιτική επιφάνεια των δυνατών ………….. 264
β. Οι δυνατοί στην κοινωνική και πολιτική ταξινομία της οικουμένης …………………………….. 279
γ. Το κοινωνικό πρόβλημα και η «φιλάνθρωπος» πολιτεία……………………………………………….. 289
δ. Το βυζαντινό παράδειγμα υπό το πρίσμα των κληρονομιών του……………………………………. 295
ΜΕΡΟΣ Β΄
το πολιτικο συστημα τησ κοσμοπολησ
Κεφάλαιο Α´
Η πολιτεία της μητρόπολης ως η κεντρική πολιτεία της κοσμόπολης……………….. 307
- Η ανθρωποκεντρική σημειολογία της βυζαντινής κοσμόπολης………………………. 307
- Οι θεμέλιες συνιστώσες της βυζαντινής κοσμόπολης και το δόγμα της «εννόμου επιστασίας» ως σταθερά της μητρόπολης πολιτείας………………………………………………………………………….. 314
- Οι θεμέλιες συνιστώσες της βυζαντινής κοσμόπολης. Το πολιτειακό περιβάλλον των πόλεων 340
α. Το ομότροπο προς το ελληνικό κοσμοσύστημα πολεοτικό
φαινόμενο στο Βυζάντιο και η διαμφισβήτησή του……………………………………………………….. 340
β. Ο νομικός πολιτισμός στην «πολιτειακή» τάξη της
οικουμενικής κοσμόπολης του Βυζαντίου …………………………………………………………………….. 351
αα. Η πολεοκεντρική συναίρεση της βυζαντινής κοσμοπολιτείας………………………………………… 351
ββ. Ο Βασιλέας “ει και τοις νόμοις ουχ υπόκειται αλλ’ ουν κατά νόμους πολιτεύεται”.
Το δημόσιο και το ιδιωτικό στο Βυζάντιο και στη νεοτερικότητα………………………………….. 355
γγ.. Πολιτεία δικαίου και βασίλειος δικαιοσύνη………………………………………………………………… 366
δδ.. “Βασιλεύς εστιν έννομος επιστασία”. “Αρχή βασιλείας εστί ισοπολιτεία και κοινό συμφέρον.
Ίδιον δε δικαιοσύνης το κοσμίως ζην και εκάστω το ίδιον απονέμειν”…………………………. 372
εε.. «Άρχοντος [δη] ποιείσθαι φροντίδα… τον εμπιστευθέντα λαόν». «Ο δε μη δυνάμενος… εαυτού βασιλεύει… πως αληθώς… πόλεων και λαόν ονομάζεσθαι δίκαιος». «Έστι τοίνον
βασιλεύς βάσις λαού»………………………………………………………………………………………………… 378
ζζ.. Σχετικά με τη διάκριση των εξουσιών. Αρχή δικαίου «η του ίσου διανέμισις». Νόμοι «εν γραμμάσι αμεταθέτοις και ασαλεύτοις», «το γενέσθαι κριτήριον», «το δοκίμασον [ακούειν]
τον λόγον αμφοτέρων». «Την δικαιοσύνην υπερθαυμάζειν και την ισότητα» «και μήτε πενήτας καταφρονείν μήτε δυνάστην αδικούντα εάν ανεξέλεγκτον»…………………………………………………………………………………….. 392
ηη.. Η ορθοταξία της βασιλείας και η παρέκβαση της τυραννίας. Ο βασιλεύς «εννόμως ζων και νόμοις άγων τους υπ’ αυτόν, καθάπαξ εναντίος εστί τοις τυραννείν εθέλουσιν, οι νόμον απαράβατον έχουσι τας εαυτών ηδονάς». 402
θθ.. Η κωδικοποίηση του δικαίου στον νομικό πολιτισμό της ελληνικής οικουμένης…………….. 411
- Η μητρόπολη πολιτεία ως κεντρικό πολιτικό σύστημα στη βυζαντινή κοσμόπολη. Η φυσιογνωμία της μητρόπολης πολιτείας …………………………………………………………………………………………… 424
α. Από την «Ηγεμονία» και τη «Δεσποτεία» της ρωμαϊκής μοναρχίας στη Βασιλεύουσα πολιτεία. Η αιρετή αντιπροσωπευτική βασιλεία ως «έννομος επιστασία» …………………………………………………………………………………. 424
- Το αξιωματικό πλαίσιο της μητρόπολης πολιτείας……………………………………………………….. 424
ββ. Το ιδιώνυμο του πολιτειακού δυισμού της μητρόπολης πολιτείας και οι εφαρμογές
της αρχής της εννόμου επιστασίας………………………………………………………………………………. 432
γγ.. Από τον λαό στον δήμο της μητρόπολης πολιτείας και ο νομιμοποιητικός λόγος της εννόμου επιστασίας 435
β. Ο βασιλέας ως αιρετός πολιτειακός θεσμός της Πόλης. Ο χαρακτήρας της βασιλικής εξουσίας.
Δεσποτική ή ανθρωποκεντρική νομιμοποίηση του βυζαντινού βασιλέα; ……………………… 439
αα. «Εικών του ουρανίου Παμβασιλέως και αυτοκράτορος» ο «επίγειος βασιλεύς». Αντιμεταθέσεις της δεσποτικής νεοτερικότητας επί του ανθρωποκεντρικού Βυζαντίου ……………………………………………………………………………… 439
ββ. Ο βασιλέας άρχων της οικουμένης και εν ταυτώ θεράπων του «καθοσιωμένου λαού» της πόλεως
και της κοσμόπολης ………………………………………………………………………………………………….. 444
γγ.. Η «χάρις του Θεού» ως συνοδός συνθήκη της οικουμενικής κοσμόπολης. Η Εκκλησία του Θεού αρωγός της Εκκλησίας του Δήμου ως εταίρου της πολιτείας και θεράποντος
του κοινού συμφέροντος…………………………………………………………………………………………….. 452
δδ.. Από τον αυτοκράτορα/ηγεμόνα στον βασιλέα/έννομον επιστάτη……………………………………. 457
εε.. Η αρχή της συμβασιλείας ως ιδίωμα της αιρετής βασιλείας
και οι παρεκβατικές διαφυγές στη διαδοχή ………………………………………………………………… 469
γ. Ο βασιλέας στο μέσον της πολιτικής διαδικασίας …………………………………………………………. 482
αα. «Βασιλέως μεν τρόπος ο νόμος, τυράννου δε ο τρόπος νόμος»…………………………………….. 482
ββ. «Επεί λέγουσι τινες, ότι ο βασιλεύς νόμω ουχ υπόκειται, αλλά νόμος εστί, … γνώθι, ότι ο βασιλεύς άνθρωπος ων νόμοις ευσέβεσιν υπόκειται… αλλ’ ισότης έστω προς πάντας»……………………………………………………………….. 487
γγ.. «Νομοθέτης μεν ο βασιλεύς και κριτής των υπ’ αυτόν αναδέδεικται, ανθρώπων άνθρωπος ων, θνητός θνητών, μηδέν πλέον έχων ή σχήμα» …………………………………………………………………………………………………………………….. 491
δδ.. «Χρη γαρ τους νόμους, ηγεμόνας ως αληθώς της πολιτείας όντας… ει γαρ όπερ πατήρ… πολίτας είναι τους νόμους… ορώντας». «Κάθε πλούσιος ή φτωχός πολίτης
έχει εύκολη ακρόαση στον βασιλέα»…………………………………………………………………………… 498
εε.. Ο βασιλέας και η βασιλίς των πόλεων. «Ανωφελές, μάλλον δε βλαβερόν, το μη εξέρχεσθαι βασιλέα εις τας υπ’ αυτόν χώρας… αλλ’ ως εν δεσμωτηρίω τινί εν Κωνσταντινουπόλει είναι»………………………………………………….. 504
δ. Η συμμετοχή του κοινού λαού στην πολιτεία δίκην εντολέως ως νομιζόμενος «λαϊκισμός» ή η αποστροφή της νεοτερικής «επιστήμης» προς τη δημοκρατία………………………………………………………………………………….. 507
ε. Η νομοθετική λειτουργία στο πολιτεύεσθαι του βασιλέα
και οι σταθερές ορίζουσες της πολιτείας δικαίου…………………………………………………………… 512
ζ. «Φιλάνθρωπος δε απλώς και βασιλεύς απλώς ο τούτο ζητών μόνον, ει άνθρωπος χρήζων επιεικείας και μη ει Σκύθης ή Μασαγέτης ή τα και τα προηδίκησε». Οι άρχοντες
«οφείλουμε να διασφαλίζουμε την απόλαυση των αγαθών εξίσου από όλους, διοικούντες και διοικούμενους» 516
η. «Την ρητορικήν επόθησας, ότι εκατέρωθεν επιχειρεί δεξιώς και ποικίλλεται τοις είδεσι και ταις κράσεσι». Η ρητορική τέχνη στην πολιτική της πόλης και του βασιλέως…………………………………………………………………….. 521
θ. Η βυζαντινή κοσμοπολιτεία συνάντικρυς προς την πολιτεία της νεοτερικότητας………….. 523
- Οι κοσμοπολιτειακές αρχές της μητρόπολης πολιτείας………………………………… 526
α. Η μητροπολιτική κυβέρνηση και η θεματική διοίκηση …………………………………………………. 526
β. Η σύγκλητος βουλή ή γερουσία και εντέλει ο δήμος της κοσμόπολης. Οι σταθερές και οι μεθαρμόσεις του θεσμού στον ιστορικό χρόνο……………………………………………………………………………………………………………….. 531
αα. Η σύγκλητος βουλή ή γερουσία της μητρόπολης πολιτείας……………………………………………. 531
ββ. Η κοινωνική σύνταξη της συγκλήτου βουλής και το πεδίο της συνάντησής της με τον δήμο
της Πόλης …………………………………………………………………………………………………………………. 534
γ. Η σύγκλητος βουλή ως αντιπροσωπευτικό πολιτειακό σώμα της κοσμοπολιτείας.
Η δυναμική της σχέσης της με τους άλλους θεσμούς της μητρόπολης………………………………. 541
αα. Η σύγκλητος βουλή ως θεμέλιος λειτουργός της πολιτείας……………………………………………. 541
ββ. Η δυναμική της συγκλήτου βουλής στη λειτουργία της πολιτείας…………………………………… 551
γγ.. H πνευματική τάξη ως κριτικός παραστάτης στη σχέση του βασιλέα με τη σύγκλητο βουλή
και τον δήμο. Το μέτρο της πολιτείας δικαίου……………………………………………………………… 560
δδ.. Η σύγκλητος βουλή κατά το άνω και ύστερο Βυζάντιο…………………………………………………. 567
- Ο λαός ως «ανώνυμος» πολιτική αρχή.
Η κοινωνία των πολιτών εταίρος της πολιτείας………………………………………….. 571
α. Ο δήμος ως πολιτειακή συνιστώσα στη μητρόπολη και στις πόλεις………………………………. 571
αα. Ο λαός ως ανθρωποκεντρική κοινωνική σταθερά της βυζαντινής οικουμένης. Κοινωνική στρωμάτωση και κοινωνική κινητικότητα…………………………………………………………………………………………………………………………………. 571
- Το επικοινωνιακό σύστημα ως θεμέλια παράμετρος της πολιτειακής υποστασιοποίησης του λαού και οι κοσμοπολιτειακές δουλείες του Βασιλέα………………………………………………….. 575
- Ο δήμος στη βυζαντινή διαχρονία…………………………………………………………… 579
α. Από τους φρατριακούς δήμους του θεσμημένου πολιτικά λαού, στους εταιρικούς δήμους της σύνολης πολιτικής κοινωνίας της μητρόπολης…………………………………………………………………………………………………………………….. 579
β. Οι φρατριακοί δήμοι του θεσμημένου πολιτικά λαού…………………………………………………….. 581
γ. Οι εταιρικοί δήμοι και ο όλος δήμος της Πόλης…………………………………………………………….. 599
δ. Η πολιτική λειτουργία των φρατριακών δήμων στη μητρόπολη …………………………………… 605
ε. Η πολιτική λειτουργία των εταιρικών δήμων και του συνόλου δήμου στην πολιτειακή δυναμική της μητρόπολης ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 624
- Ο δήμος ως εντολέας στην πολιτεία: «επίγειον αφιλάργυρον βασιλέα τη οικουμένη… υπό πάντων εκράγη ‘καλά Πάσχα’ τη οικουμένη ευταξίαν και
ευθήνιαν τη πόλει… αύξει το γένος των Ρωμαίων το βασίλειόν σου έστιν…»……. 630 - Ο δήμος ως πολιτειακή αρχή στο ύστερο Βυζάντιο. Οι πολιτικές προεκτάσεις των αλλαγών στην κοινωνική σύνθεση της κοινωνίας των πολιτών………………………………………………………. 645
α. Ο δήμος «κατά συλλόγους αθροιζομένους και αγειρομένους κατά συστήματα, οι και πρώτα μεν
ηλευθεροστόμουν… κατά μικρόν δε προϊόντες και εις στασιασμόν ανερρώγεσαν»……… 645
β. Ο Μανουήλ Παλαιολόγος «επιπέμψας άγγελον εις το Βυζάντιον επήρετο Βυζαντίους και την γνώμιν αυτών, τίνα βούλοιντο σφίσι βασιλέα γενέσθαι»………………………………………………………………………………………………… 649
γ. Από την «πολιτισμική» στην πολιτική μεθάρμοση του δήμου. Η ανάδειξη της ρητορικής τέχνης σε πολιτικό επιχείρημα και η υποχώρηση της «χρονικής τάξης»
στην πολιτειακή λειτουργία του δήμου………………………………………………………………………….. 652
δ. «Το δε της Κωνσταντίνου (Πόλεως) φιλοταραχότατον μάλιστα, προπετεία χαίρον και σχολάζον ταις οδοίς, όσω και εκ διαφόρων πολιτεύεται γενών και τη των τεχνών
ποικιλία συμμεταποιούται, ως είπη τις, το φρονείν»………………………………………………………. 658
ε. «Στο πρόσωπο ενός ενδεούς, το Βυζάντιο δεν διέκρινε έναν παρία αλλ’ έναν μέλλοντα
εκλεγμένο ηγέτη»……………………………………………………………………………………………………………. 662
- Ο στρατός ως δημώδης πολιτική δύναμη ………………………………………………… 666
- Η Εκκλησία ως θεσμός της κοσμοπολιτειακής οικουμένης …………………………. 668
α. Η Εκκλησία ως δήμος των πιστών και ως πολιτειακό διακύβευμα ………………………………. 668
β. Η Εκκλησία ως ηθικός παραστάτης του νομικού πολιτισμού
της οικουμενικής κοσμοπολιτείας και της δημοκρατικής πόλης …………………………………… 675
γ. Οι αρχές της συναλληλίας και των διακριτών ρόλων: «Μέγιστα εν ανθρώποις εστί δώρα Θεού…ιερωσύνη τε και βασιλεία, η μεν τοις θείοις υπηρετουμένη, η δε των
ανθρώπων εξάρχουσά τε και επιμελουμένη» ………………………………………………………………… 678
δ. Η πολιτική θεολογία της Εκκλησίας, η ηθική ευλογία της πολιτικής και η πολιτειακή
τάξη της κοσμόπολης…………………………………………………………………………………………………….. 682
- Μια συγκριτική αποτίμηση της βυζαντινής κοσμόπολης…………………………….. 687
Κεφάλαιο Β΄
Ο ανθρωποκεντρικός πολιτισμός της οικουμένης στον βυζαντινό χρόνο. Οι σταθερές
και οι μεταβλητές του ελληνικού πολιτισμικού παραδείγματος……………………….. 695
- Το κοσμοϊστορικό και το κοσμοσυστημικό περιβάλλον της βυζαντινής πολιτισμικής
και πνευματικής δημιουργίας…………………………………………………………………. 695
α. Οι θεμέλιες πολιτισμικές και οι πνευματικές προϋποθέσεις της ανθρωποκεντρικής
οικουμένης……………………………………………………………………………………………………………………… 695
αα. Ο κοσμοσυστημικός ιδεότυπος της πολιτισμικής δημιουργίας………………………………………. 695
ββ. Η κινούσα αιτία της ανθρωποκεντρικής πολιτισμικής δημιουργίας ………………………………. 699
γγ.. Ο πνευματικός ιδεόκοσμος του οικουμενικού Βυζαντίου. Η θύραθεν παιδεία «βιοφελές ει χρήμα
και σπουδαιότατον, ου μόνον βασιλεύσιν, αλλά και ιδιώταις…Και γαρ τοις κεκτημένοις αυτήν
και κατά σώμα και κατά ψυχήν τα μέγιστα ωφελεί»…………………………………………………….. 704
δδ.. Το πολιτικό περιβάλλον της πνευματικής ελευθερίας. Η καθολική πολιτική αρμοδιότητα του “λαώδους δήμου” ως ιδιώνυμο της σύνολης κοσμοπολιτείας, η εν δήμω Εκκλησία
και η στίχωση του πεδίου της στη θεραπεία του ιερού ………………………………………………….. 722
εε.. Η οικουμενική αντιλογία στη δεσποτεία και στη νεοτερικότητα: «Αναγίγνωσκε πολλά και μαθήση πολλά. Και ει ου νοείς, θάρσει… Α ου γινώσκεις, ερώτα τους έχοντας γνώσιν
και μη υψηλοφρονής». ………………………………………………………………………………………………. 728
β. Η ελληνική γραμματεία αντιμέτωπη με τις μεθαρμόσεις της βυζαντινής κοσμόπολης. Από τη ρωμαϊκή στην ελληνική σημειολογία της κοσμοπολιτειακής οικουμένης ………………………………………………………….. 731
αα. Η μεθάρμοση της οικουμενικής ιδεολογίας του Βυζαντίου, η μετακίνηση του πνευματικού επικέντρου της οικουμένης και η μητροπολιτική βασιλεύουσα ………………………………………………………………………………………. 731
ββ. Τα πεδία της πνευματικής θητείας της βυζαντινής γραμματείας ……………………………………. 733
γγ.. Η θεολογία ως η φιλοσοφία της νέας θρησκείας και η θύραθεν παιδεία της ελληνικής οικουμένης. Συνθέσεις και παραλληλίες των μορφών ……………………………………………………………………………………………………………………. 739
δδ.. Οι θεματικές και η μέθοδος του γνωστικού διαβήματος στον βυζαντινό χρόνο………………. 749
εε.. Η επικοινωνία της γνώσης ή το εκπαιδευτικό σύστημα στη βυζαντινή οικουμένη…………… 757
γ. Από την οικουμενική στην εθνική κοσμόπολη και επέκεινα στην (κοσμο)πολεοκρατία. Η νέα πνευματική εποποιία του ελληνισμού σε αντίστιξη προς την πολιτική δυναμική της
μετάβασης στη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα………………………………………………………… 767
αα. Η μετάβαση από την οικουμενική στην εθνική κοσμόπολη, το τέλος των εμφυλίων και η χειραφέτηση της ελληνικής γραμματείας από τις προτεραιότητες και την ανάγκη για την οικοδόμηση της νέας θρησκείας…………….. 767
ββ. Η εθνική μεθάρμοση της κοσμόπολης, η δυναμική της μεγάλης κλίμακας και η δυσανεξία της κοσμοπολιτειακής οικουμένης να ακολουθήσει τις εξελίξεις, ως η νέα πρώτη ύλη της πνευματικής δημιουργίας……………….. 782
δ. Η βυζαντινή τέχνη ως αυθεντική συντρέχουσα παράμετρος της ανθρωποκεντρικής
οικουμένης……………………………………………………………………………………………………………………… 789
ε. Το κοσμοϊστορικό διακύβευμα της πνευματικής παρακαταθήκης της βυζαντινής
οικουμένης……………………………………………………………………………………………………………………… 795
αα. Το πνευματικό επίτευγμα της βυζαντινής οικουμένης …………………………………………………… 795
ββ. Η πνευματική δημιουργία ως μαρτυρία των πεπραγμένων της οικουμενικής κοσμόπολης
και όχι της «αυτοκρατορικής εξουσίας» …………………………………………………………………….. 800
Επίλογος………………………………………………………………………………………………. 805
Βιβλιογραφικές αναφορές……………………………………………………………………….. 815
Ευρετήριο ονομάτων………………………………………………………………………………. 879
Ευρετήριο εννοιών και όρων……………………………………………………………………. 891
- Διατηρείται το δικαίωμα αναδημοσιεύσης του παρόντος άρθρου σε οποιοδήποτε μέσο, με απαραίτητη προϋπόθεση να αναγράφεται η παρούσα ιστοσελίδα και ο συγγραφέας ως πηγή. -
